Hanna Paulouskaya
„Ars Poetica” Horacego jako nowoszeswny podręcznik pisania tekstów naukowych.
„Ars Poetica” Horacego jako nowoszeswny podręcznik pisania tekstów naukowych.
-- Вы – писатель? – с интересом спросил поэт.
Гость потемнел лицом и погрозил Ивану кулаком, потом сказал:
-- Я – мастер, – он сделался суров и вынул из кармана халата совершенно засаленную черную шапочку с вышитой на ней желтым шелком буквой "М". Он надел эту шапочку и показался Ивану в профиль и в фас, чтобы доказать, что он – мастер. – Она своими руками сшила ее мне, – таинственно добавил он.
М. Булгаков. Мастер и Маргарита
Pisanie jest mistrzostwem i przedmiotem nauki. Jest to dostrzegane w ostatnich latach, zwłaszcza w amerykańskiej kulturze akademickiej, i było to rzeczą oczywistą na przeciągu stuleci w europejskim systemie edukacyjnym. Nauka retoryki była podstawą pierwszego poziomu nauczania, i komponowanie mów, ich pisanie i wygłaszanie było ważniejszą umiejętnością osoby wykształconej.
Wybitnym przykładem „podręcznika do nauki pisania tekstów”, który nie stracił swojej aktualności na przeciągu wieków, jest „Ars Poetica” Horacego. Więcej, ma on dodatkowe zalety, gdyż nie jest wytrzymany całkowicie we współczesnej konwencji pisania podobnych podręczników i zawiera dużo dodatkowych informacji.
W niniejszym artykule chcę przedstawić walory „Ars Poetica” jako podręcznika do nauki pisania tekstów, a również zacytować niektóre zasady dobrego pisania, uporządkowując je według współczesnych norm podobnych podręczników.
1. Przewagi „Ars Poetica” Horacego
2.1 Zawiera on wszystkie zasady pisania tekstów zawierające się w najnowszych podręcznikach
„Ars Poetica” jest w pełni przydatny jako akademicki podręcznik Dyscypliny pracy naukowej, gdyż zawiera wszystkie zasady pisania tekstów, znajdujące się w najnowszych podręcznikach. Mieści on rady stylistyczne, szczególnie zwracając uwagę na tworzenie prostych, zrozumiałych, ale jednocześnie pięknych tekstów [AP, 14-30, 47-53, 89]. W wadze nadawanej prostocie stylu może być porównywalny do tekstu Willama Zinssera [Zinsser (2001)] czy eseju Orwella [Orwell (1946)].
Jednocześnie zawiera on rady odnośnie wyboru tematu pisania [AP, 38-41], struktury tekstu [14-16, 136-139, 143-152], organizowania pracy nad tekstem [AP, 309-311], pracy redaktorskiej już po napisaniu [AP, 387-390, 445-449], ogólnej pracy nad doskonaleniem się w pisaniu [AP, 265-269, 368-373, 408-415] (na te zagadnienia szczególną uwagę zwracają podręczniki do pisania prac magisterskich czy doktorskich [Bolker (1998), Lipson (2005), Эко (2003]).
„Ars Poetica” ma także inne rady, które odnoszą się do nauki składania wierszy [86—98], komponowania utworów dramatycznych [153-288].
2.2 Czas powstawania
Podręcznik ten powstawał w czasach, kiedy na naukę rozumienia tekstów, tworzenia własnych, wygłaszania ich zwracano największą uwagę. Nie była to jakaś fakultatywna dyscyplina w ramach szkolnej edukacji, lecz zasadniczy obszerny kurs, składający się z wielu dyscyplin. Kumuluje on wiedzę o pisaniu tekstów od czasów homeryckich – można porównywać jakie zasady pisania tekstów przetrwały do naszych czasów, jakie zmieniły swoje znaczenie dla piszących, podnosząc się lub idąc na dół w hierarchii wartości.
2.3 Intertekstualność
Intertekstualność jest z zasady właściwością dzieła literatury rzymskiej, tworzonej według reguł imitatio i aemulatio. Czytelnik rzymski był też tradycyjnie przygotowany do szukania w tekście odnośników do poprzedników i dialogu z nimi. „Ars Poetica” jest szczególnie nasycona aluzjami i opiniami do innych poetów. Jako dzieło teoretyczne ocenia inne utwory i w prosty lub pośredni sposób odsyła do nich. Horacy świadomie gra z tekstami poprzedników i klasyków, co może być, moim zdaniem, osobnym przedmiotem analizy „Ars Poetica”.
2.4 Autorytet autora
Marzeniem każdego studenta jest uczenie się u prawdziwego mistrza. Marzeniem każdej osoby jest rozmowa z prawdziwym autorytetem. Tekst pisany dostarcza nam możliwość „uczenia się na odległość” u największych autorów przeszłości. Szczególną wartość jest zapoznanie się nie tylko z dziełami literackimi tych autorów, ale i z rozprawami teoretycznymi, podsumowującymi ich działalność i wymieniającymi zasady pracy, ważne z ich punktu widzenia.
Quintus Horatius Flaccus jest jednym z najwybitniejszych poetów w historii ludzkości, osobą, która miała wpływ na pokolenia poetów na wszystkich kontynentach, na formowanie wartości współczesnej cywilizacji. „Ars Poetica” jest biletem wstępu do szkoły mistrza, gdzie od ucznia jest wymagane umienie słuchać i chęć pracować nad własnymi umiejętnościami.
2.5 Walory literackie dzieła
Sam tekst jest napisany prosto, zwięźle, obrazowo. Zachowuje on logiczną strukturę. Całe opowiadanie stanowi jedną całość, gdzie poszczególne części są zapowiadane w poprzednich, wyraźnie są zaznaczone łącze między nimi. Tekst jest napisany heksametrem daktylicznym, co świadczy o nadaniu ważności zawartym w nim zagadnieniom. Forma „Ars Poetica” całkiem odpowiada głoszonym w nim treściom.
2.6 Trudności tekstu
Wiadomo, zastrzeżeniem może być, że tekst jest napisany w języku łacińskim (w oryginale) albo, że ów heksametr, albo styl opowiadania nie jest zbyt zwykły dla ucha. Jednak mi się wydaje to raczej walorem, niż cechą negatywną, w związku ze zbytnim ujednoliceniem współczesnego świata, prowadzącym do nieumiejętności rozumienia innych kultur. Pokonywanie trudności również jest dobrą szkołą dla współczesnego czytelnika, a przezwyciężenie ich daje satysfakcje porównywalne chyba tylko do radości od dobrze ułożonego tekstu.
2. Zasady dobrego pisania według „Ars Poetica” Horacego
Niżej przytaczam zasady pisania tekstów, wybrane z „Ars Poetica” Horacego odpowiednio przydatności do pisania tekstów naukowych. Zgrupowałam je stosownie do celu pisania akademickiego, formułując zasadę i przytaczając oryginał autora.
2.1 Podstawowe zasady:
2.6.1. Najważniejsze w pisaniu jest myślenie! Najpierw musisz wiedzieć to, co będziesz pisał!
scribendi recte sapere est et principium et fons.
rem tibi Socraticae poterunt ostendere chartae
verbaque provisam rem non invita sequentur [AP, 309-311]
2.6.2. Prostota i jedność tekstu;
simplex dumtaxat et unum [AP, 23]
2.6.3. Species – jedność, logiczność utworu, dopasowanie oddzielnych części do siebie
isti tabulae fore librum,
persimilem, cuius, velut aegri somnia, vanae
fingentur species, ut nec pes nec caput uni
reddatur formae [AP, 6-9]
2.6.4. Pisze niezrozumiale ten, kto prubuje pisać zbyt pięknie
decipimur specie recti [AP, 25]
2.6.5. Mów treściowo i stosowne treści w stosownym miejscu
ordinis haec virtus erit et venus, aut ego fallor,
ut iam nunc dicat iam nunc debentia dici,
pleraque differat et praesens in tempus omittat [AP, 42-44]
2.6.6. Miej jasny cel i prowadź do niego czytającego:
non satis est pulchra esse poemata: dulcia sunto
et quocumque volent animum auditoris agunto [AP, 99-100].
2.6.7. Tekst powinien czemuś służyć!
omne tulit punctum, qui miscuit utile dulci
lectorem delectando pariterque monendo [AP, 343-344]
2.6.8. Pamiętaj o czytelniku. Piszesz do konkretnego audytorium!
aetatis cuiusque notandi sunt tibi mores,
mobilibusque decor naturis dandus et annis [AP, 156-157]
2.2 Wybor tematu
2.6.1. Wybierz temat, który jest możliwy do napisania (nie zbyt obszerny, nie zbyt mały), który ty jesteś w stanie napisać (masz dostateczne kompetencje i który będzie odpowiadał twoim zainteresowaniom). Nie bój się stracić czas na poszukiwanie odpowiedniego tematu, szybko nadrobisz to w trakcie pisania!
sumite materiam vestris, qui scribitis, aequam
viribus et versate diu, quid ferre recusent,
quid valeant umeri. cui lecta potenter erit res,
nec facundia deseret hunc nec lucidus ordo [AP, 38-41]
2.3 Rady odnośnie stylu pisania:
2.6.1. Styl powinien odpowiadać treści!
versibus exponi tragicis res comica non volt [AP, 89]
2.6.2. unikaj zbędnych opisów! Nie pisz tego, co umiesz, tylko to, co trzeba dla realizacji idei tekstu!
inceptis gravibus plerumque et magna professis
purpureus, late qui splendeat, unus et alter
adsuitur pannus, cum lucus et ara Dianae
et properantis aquae per amoenos ambitus agros
aut flumen Rhenum aut pluvius describitur arcus,
sed nunc non erat his locus. et fortasse cupressum
scis simulare: quid hoc, si fractis enatat exspes
navibus, aere dato qui pingitur? amphora coepit
institui: currente rota cur urceus exit?
denique sit quodvis, simplex dumtaxat et unum [AP, 14-23]
2.6.3. nie urozmaicaj tekst bez potrzeby
qui variare cupit rem prodigialiter unam,
delphinum silvis adpingit, fluctibus aprum [AP, 29-30]
2.6.4. ścisły, ale nie ciemny!
brevis esse laboro,
obscurus fio [AP, 25-26]
2.6.5. szukaj lekkości, ale nie strać istoty
sectantem levia nervi
deficiunt animique [AP, 26-27]
2.6.6. starając się pisać mądrze, nie przesadzaj, bądź zrozumiałym
professus grandia turget [AP, 27]
2.6.7. poprawiaj twarde linijki
2.6.8. skreślaj wytworne upiększenia
2.6.9. dodawaj jasności zdaniom
2.6.10. poprawiaj
vir bonus et prudens versus reprehendet inertis,
culpabit duros, incomptis adlinet atrum
transverso calamo signum, ambitiosa recidet
ornamenta, parum claris lucem dare coget,
arguet ambigue dictum, mutanda notabit [AP, 445-449]
2.6.11. Neologizmy – używaj w miare – wzbogacaj znaczenie słowa stawiąc go w nowy kontenst, jeśli trzeba może stworzyć nowe słowo według starych zasad:
dixeris egregie, notum si callida verbum
reddiderit iunctura novum. si forte necesse est
indiciis monstrare recentibus abdita rerum et
fingere cinctutis non exaudita Cethegis
continget dabiturque licentia sumpta pudenter,
et nova fictaque nuper habebunt verba fidem, si
Graeco fonte cadent parce detorta [AP, 47-53]
2.4 Struktura tekstu:
2.6.1. Wprowadzenie niech będzie poważne, ostre, dużo zapowiadające
inceptis gravibus plerumque et magna professis [AP, 14]
2.6.2. Ale ciąg dalszy powienien odpowiadać zapowiedzi wprowadzenia:
inceptis gravibus plerumque et magna professis
purpureus, late qui splendeat, unus et alter
adsuitur pannus [AP, 14-16]
2.6.3. Wprowadzenie nie powinno być zbyt wykwintne:
nec sic incipies, ut scriptor cyclicus olim:
‘fortunam Priami cantabo et nobile bellum.’
quid dignum tanto feret hic promissor hiatu?
parturient montes, nascetur ridiculus mus [AP, 136-139]
2.6.4. To jest tylko wstęp, zapowiedź, najważniejsze przed tobą:
non fumum ex fulgore, sed ex fumo dare lucem
cogitat [AP, 143-144]
2.6.5. Cały tekst powinien prowadzić do zakończenia:
semper ad eventum festinate [AP, 148]
2.6.6. Powinien on być całością, gdzie wszystkie części dopełniają się wzajemnie:
primo ne medium, medio ne discrepet imum [AP, 152]
2.5 Po napisaniu teksta:
2.6.1. Po napisaniu przeczytaj sam, daj do przeczytania kolegom i przyjaciółom, odłóż do szuflady, powróć i czytaj znowu… Możliwość zmian zaniknie po nadrukowaniu.
siquid tamen olim
scripseris, in Maeci descendat iudicis auris
et patris et nostras nonumque prematur in annum
membranis intus positis: delere licebit,
quod non edideris, nescit vox missa reverti [AP, 386-390]
2.6 Praca nad pisaniem:
2.6.1. Pracuj w dzień i w nocy nad swoim pisaniem i swoją wiedzą:
idcircone vager scribamque licenter? an omnis
visuros peccata putem mea, tutus et intra
spem veniae cautus? vitavi denique culpam,
non laudem merui. vos exemplaria Graeca
nocturna versate manu, versate diurnal [AP, 265-269]
2.6.2. Używaj swój talent, pracując nad nim nieustannie:
natura fieret laudabile carmen an arte,
quaesitum est: ego nec studium sine divite vena
nec rude quid prosit video ingenium: alterius sic
altera poscit opem res et coniurat amice.
qui studet optatam cursu contingere metam,
multa tulit fecitque puer, sudavit et alsit,
abstinuit venere et vino, qui Pythia cantat
tibicen, didicit prius extimuitque magistrum [AP, 408-415]
2.6.3. Pisz doskonale!
[…] certis medium et tolerabile rebus
recte concedi [AP, 368-369]
[…] mediocribus esse poetis
non homines, non di, non concessere columnae [AP, 372-373]
Bibliografia:
Horatius, Quintus Flaccus De arte rhetorica.
Zinsser, William K. (2001) On Writing Well: The Classic Guide to Writing Nonfiction. (25th Anniversary Ed.). New York: Harper Collins.
Orwell, George (1946) “Politics and the English Language”, [first published in]: Horizon. GB, London. April 1946.
Bolker, Joan (1998), Writing your Dissertation in 15 Minutes a Day. New York: Henry Holt and Company.
Lipson, Charles (2005) How to Write a BA Thesis. Chicago: University of Chicago Press.
Эко, Умберто (2003) Как написать дипломную работу, пер. Е. Костюкович. Москва: Книжный дом «Университет».
